Οι τιμές στο... ύψος τους

Μία από τις μεγαλύτερες φάρ­σες της ελληνικής κρίσης εί­ναι ότι όταν θα συντελεστεί το κούρεμα των ομολόγων και η εσωτερική υποτίμηση, μαζί με όλα τα άλλα δεινά για τον τόπο μας, η εξισορ­ρόπηση της ελληνικής ανταγωνιστικότη­τας στα επίπεδα τη Βουλγαρίας θα φέρει και αντίστοιχες τιμές στην αγορά. Οπότε τα φθηνά προϊόντα και υπηρεσίες θα εξισορ­ροπήσουν κάπως τις απώλειες σε μισθούς, συντάξεις και εισοδήματα.

Τον τελευταίο χρόνο η άγρια φορολόγη­ση και η περικοπή του εισοδήματος των Ελ­λήνων έχει ήδη επιφέρει ένα κομμάτι της υποτίμησης με τη μορφή του περιορισμού της κατανάλωσης. Υπό την έννοια αυτή, και βάσει των αρχικών εγχειριδίων της καπιτα­λιστικής οικονομίας, ο περιορισμός της ζή­τησης θα έπρεπε να φέρει και γενική πτώ­ση των τιμών.
Στην Ελλάδα, όμως, του 2011, ενώ τα ει­σοδήματα περιορίζονται, οι τιμές των αγα­θών και των υπηρεσιών δεν πέφτουν. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ας κάνουμε μερικές σκέ­ψεις, κι αν γίνεται, ας βρεθεί ένας οικονο­μολόγος να μας εξηγήσει τι συμβαίνει.
Η αλήθεια είναι ότι ο οικονομολόγος έχει μιλήσει εδώ και καιρό, αλλά κανένα ελληνικό μέσο δεν του έδωσε το βήμα που θα έπρεπε, έστω κι αν ανήκει στον στενό κύκλο του ΔΝΤ. Πράγματι, τον περασμέ­νο Απρίλιο ο Σάιμον Τζόνσον του Peterson Institute, πρώην επικεφαλής των οικονο­μολόγων του ΔΝΤ, προειδοποίησε ότι η μη εμπλοκή του Ταμείου στη συναλλαγματική πολιτική της Ελλάδας, δηλαδή η αδυναμία υποτίμησης του ευρώ, δεν θα αποβεί προς όφελος της χώρας και της οικονομίας.
Λίγες μέρες αργότερα ο τότε γενικός διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος - Καν ζητούσε το Ταμείο του να μπορεί να παρέμβει στη συ­ναλλαγματική ισοτιμία της Ελλάδας, ώστε ο «αποπληθωρισμός», τον οποίο μετ’ επι­τάσεως ζητούσε, να γίνει κατά τι ομαλότε­ρα. Τι εννοούσαν οι οικονομολόγοι;
1 Ότι, αν ο «αποπληθωρισμός» επιχει­ρηθεί μέσω της συνολικής (δηλαδή νομισματικής) υποτίμησης, τότε η πτώση της αξίας των μισθών θα γίνει ταυτόχρονα με την πτώση όλων των πραγματικών τιμών. Άρα η ανταγωνιστικότητα θα επιτευχθεί ταχύτερα και πιο ομοιόμορφα, άρα η κοινωνία θα «πονέσει» λιγότερο.
2 Αν, αντιθέτως, ο «αποπληθωρισμός» επιχειρηθεί μόνο με την ονομαστική μείωση των μισθών, τότε θα συντελεστεί πολύ πιο βίαια για την κοινωνία και χωρίς να είναι εξασφαλισμένο το πότε η συνολική πτώση των τιμών θα ακολουθήσει τη μισθολογική μείωση.
Ο πρώτος λογαριασμός
Τώρα λοιπόν έρχεται ταχύτατα όχι μό­νο η ώρα του πρώτου μεγάλου λογαριασμού, αλλά και, στο εσωτερικό μέτωπο, η διάψευση όσων ηλιθίων επέχαιραν για τη μείωση των μισθών των δημοσίων και ιδι­ωτικών υπαλλήλων συγκατανεύοντας ή υπερτονίζοντας την επίσημη προπαγάνδα ότι αυτοί φταίνε για τη χρεοκοπία και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας της χώρας.
Σχεδόν ταυτόχρονα αξιωματούχοι της Ε.Ε., αλλά και ο ίδιος ο Στρος - Καν, είπαν ότι ήρθε η ώρα της μείωσης των μισθών και στον ιδιωτικό τομέα στο όνομα της «ανταγωνιστικότητας». Είναι βέβαιο ότι αυτό ακριβώς θα περιλαμβάνει το αμέσως επόμενο πακέτο μέτρων της ελληνικής κυ­βέρνησης, η οποία όχι μόνο εκτελεί κατά γράμμα αυτού του είδους τις εντολές, αλλά σπεύδει και να τις προλάβει.
Το κακό είναι ότι μέσα στην κρίση η Ελ­λάδα συνεχίζει να έχει μερικά από τα ακρι­βότερα αγαθά σε όλη την Ευρώπη, ενώ οι υπηρεσίες της κοστίζουν ακριβότε­ρα. Και δυστυχώς η μείωση του εισοδήματος των Ελλήνων δεν θα συμπαρασύρει τις τιμές, αφενός γιατί αυτό είναι ένα μέρος του σχεδίου και αφετέρου γιατί, σε απλά οικονομικά, αυτό δεν μπορεί να συμ­βεί...
Κατ’ αρχήν δεν πέφτουν για τους ίδιους λόγους όλα τα εισοδήματα. Η μισθωτή ερ­γασία έχει δει μείωση στην αμοιβή της. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες και μικρο-επιχειρηματίες έχουν κρατήσει τις τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών τους στα προ κρίσης επίπεδα. Τα μαύρα εισοδήματα έχουν μείνει στο ίδιο επίπεδο.
Στην περίπτωση των ελεύθερων επαγ­γελματιών και των επιχειρήσεων η πτώση του εισοδήματος έχει έρθει από τον πε­ριορισμό στην κατανάλωση, δηλαδή πιο λίγους πελάτες και πιο μικρή κατανάλω­ση από κάθε πελάτη, όχι από μείωση του ύψους της αμοιβής ή της τιμής του προϊό­ντος και της υπηρεσίας.
Επομένως, σε όλα τα είδη οι τιμές έχουν μείνει στα προ κρίσης επίπεδα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η φορολογία έχει οδη­γήσει σε ανατιμήσεις, χωρίς περιθώριο να υποχωρήσει σύντομα.
Σε πρώτη εξήγηση, στον κύκλο δημιουρ­γίας κάθε υπηρεσίας και προϊόντος μέχρι τη στιγμή που φθάνει στον πελάτη, όλες οι τιμές έχουν μείνει σταθερές (ή έχουν ανέ­βει), με εξαίρεση τον μισθό των εργαζο­μένων. Δεν έχει πέσει καμία τιμή πρώτης ύλης. Δεν έχει πέσει η τιμή των μεταφορι­κών. Δεν έχει πέσει η τιμή προϊόντων που χρησιμοποιούνται σε άλλες υπηρεσίες.
Επίσης κανείς δεν έχει περιορίσει το πο­σοστό κέρδους του (έχει αυξηθεί η φορο­λογική επιβάρυνση, αλλά στις περισσότε­ρες περιπτώσεις όχι τόσο ώστε να δικαιολογείται η μη μείωση κατά λίγο, έστω, του ποσοστού κέρδους).
Έτσι, ένα μέσο εμπορικό κατάστημα θα συνεχίσει να πουλάει στις τιμές που το συμφέρουν. Αλλιώς θα κλείσει... προκει­μένου ο ιδιοκτήτης να μην επιβαρύνεται με ενοίκια και λογαριασμούς, και αφού προηγουμένως πουλήσει το εμπόρευμα σε τιμές κόστους, δηλαδή δύο με τρεις φορές επάνω από το κόστος αγοράς...
Ανεξάρτητα από την εμπορική πολιτι­κή των καταστημάτων, οι τιμές στην αγορά δεν πρόκειται να πέσουν για τους εξής λόγους:
Η πλειονότητα των προϊόντων στα σού­περ μάρκετ είναι εισαγόμενα, και τα εισα­γόμενα δεν έχουν φθηνύνει. Αντίθετα, όσο συνεχίζεται η υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας θα ακριβαίνουν.
Και στην περίπτωση των καταστη­μάτων στόχος είναι να μεγιστοποι­ήσουν τα δικά τους κέρδη, και όχι να λειτουργούν ως αρωγοί της κοινωνίας...
Τα ελληνικά προϊόντα δεν έχουν φθηνύνει, κυρίως λόγω της αύξησης του ΦΠΑ και των υπόλοιπων φόρων. Περαι­τέρω επιβάρυνση έρχεται από τα μεταφο­ρικά, που έχουν ανέβει λόγω της ανόδου στις τιμές των καυσίμων, ενώ και οι κατά τόπους παραγωγοί, βλέποντας το εισόδη­μά τους να μειώνεται, ανεβάζουν τιμές, όπου μπορούν, παρακολουθώντας τις τι­μές του εξωτερικού.
«Γιατί να πέσει η κεφαλογραβιέρα όταν το βίτσερις κρατιέται;» λέει ο παραγωγός της γραβιέρας στην Ήπειρο και δεν έχει άδικο... Έτσι, ενώ οι τιμές στα ράφια είναι σταθερές (ή αυξάνονται λόγω υπέρμετρων φόρων) ο κόσμος μπορεί να αγοράσει λιγό­τερα, καθώς το εισόδημά του έχει μειωθεί δραστικά τόσο σε άμεσο επίπεδο (ψαλίδισμα αποδοχών) όσο και σε έμμεσο (έξτρα φορολογίες).
Και το χειρότερο είναι ότι με την τιμή της ενέργειας (καύσιμα και ηλεκτρισμός) να παραμένει στα ύψη και να αυξάνεται περαιτέρω δεν υπάρχει η παραμικρή πε­ρίπτωση να φθηνύνουν τα ελληνικά προ­ϊόντα.
Αντίθετα ο λογαριασμός της ενέργειας, όπως συμβαίνει σε όλες τις φτωχές χώρες, θα αρχίσει να γίνεται η κυρίαρχη παράμε­τρος του οικογενειακού προϋπολογισμού, ξεπερνώντας σε μερικές περιπτώσεις ακό­μη και τη δαπάνη για τη στέγαση...
Και η στέγη, όμως, παραμένει υψηλή σε αξία. Σε μια χώρα με βαθιά ύφεση από το 2009, οπότε εκδηλώθηκε η κρίση, οι τιμές των ακινήτων θα έπρεπε στην τριετία να εί­χαν υποχωρήσει περίπου 30% - 40%. Αντ’ αυτού έχουν πέσει μόλις 5-6% φέτος και κάπου 15% στο βάθος της τριετίας. Στο μεγάλο αυτό ερώτημα οι απαντήσεις είναι η αντιπαροχή, τα λιγοστά δάνεια που χρωστούν οι κατασκευαστές στις τράπε­ζες, το μαύρο χρήμα που κυκλοφορεί ακό­μη στην οικοδομή (χάρη και στις αντικει­μενικές αξίες), καθώς και η διασπορά του αδιάθετου στοκ των 150.000 ακινήτων σε πολλές χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρή­σεις του κλάδου.
Η ελληνική αγορά
Σε αυτά πρέπει να προστεθεί το γεγο­νός ότι η ελληνική οικογένεια συνεχίζει να στηρίζει όσους έχουν πρόβλημα να απο­πληρώσουν το δάνειό τους (γι’ αυτό και οι πλειστηριασμοί είναι ακόμη λίγοι) και ότι η ελληνική αγορά δεν λειτουργεί σαν χρημα­τιστήριο, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (δηλαδή αγοράζουμε σπίτι με ορίζοντα μι­ας ζωής, άρα τα ακίνητα δεν αλλάζουν εύκολα χέρια). Ειδικότερα:
1 Η αντιπαροχή: Τόσα χρόνια οι Έλληνες εργολάβοι κτίζουν με αντιπαροχή (εγ­χώρια πρωτοτυπία που δεν υπάρχει σε άλ­λες χώρες) και, άρα, δεν αγοράζουν – του­λάχιστον με ρευστό – το οικόπεδο. Από το κτίσιμο τους μένουν τα μισά διαμερίσματα, τα οποία δεν υποχρεώνονται να τα «σκοτώσουν», αφού μπορούν να τα νοικιάσουν και να έχουν και πάλι έσοδα. Μπορεί να μην έχουν τα τρελά κέρδη του παρελθόντος, ωστόσο αποκομίζουν ένα κάποιο εισόδη­μα, συνεπώς δεν ζορίζονται όσο άλλοι.
2 Δεν έχουν δάνεια: Σαν αποτέλεσμα της αντιπαροχής, δεν εκτέθηκαν πο­τέ σε μεγάλο δανεισμό, όπως συνέβη σε άλλες χώρες (π.χ. στην Ιρλανδία, όπου η αγορά ακινήτων βούλιαξε και κατασκευα­στικοί κολοσσοί κατέρρευσαν). Αφού δεν χρωστούν μαζικά, δεν χρειάζεται να κά­νουν μεγάλες υποχωρήσεις στις τιμές. Έτσι εξηγείται πώς κάποιος, παρ’ ότι έχει από το 2005 απούλητα 5-10 διαμερίσματα, δίνει έκπτωση μόνο 10%-15%.
3 Διασπορά: Ο κλάδος των κατασκευα­στών δεν έχει τα χαρακτηριστικά άλλων χωρών, όπου 5-10 μεγάλοι όμιλοι ελέγχουν την αγορά. Εδώ έχουμε 10.000-15.000 μι­κρομεσαίες επιχειρήσεις που λειτουργούν με δικά τους κεφάλαια, υπάρχει δηλαδή πολύ μεγάλη διασπορά του αδιάθετου στοκ των 150.000 (όπως εκτιμάται) απούλητων διαμερισμάτων και σπιτιών. Διαιρώντας το στοκ διά των επιχειρήσεων, προκύπτει ένας μέσος όρος 10-15 ακινήτων ανά επι­χείρηση. Συνεπώς, ο κίνδυνος μοιράζεται.
4 Αντικειμενικές τιμές - μαύρο χρήμα: Εξαιτίας των αντικειμενικών τιμών και της μεγάλης τους ψαλίδας με τις πραγμα­τικές, υπάρχει ακόμη πολύ μαύρο χρήμα στην οικοδομή. Όταν ένα διαμέρισμα κο­στίζει 300.000 ευρώ, αλλά στο συμβόλαιο εμφανίζονται μόνο τα 150.000 ευρώ, τα μισά είναι αφορολόγητα. Το μαύρο χρήμα στην οικοδομή είναι και ένας βασικός λό­γος που, αντίθετα με ό,τι συνέβη αλλού, δεν εισήλθαν ποτέ μεγάλοι κατασκευα­στικοί όμιλοι με μορφή Α.Ε., οι οποίες δεν μπορούν να εμφανίζουν πλασματικές τιμές στα συμβόλαιά τους και, άρα, δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τις μικρομεσαίες επιχει­ρήσεις.
5 Το πάθος του Έλληνα για το σπίτι: Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπου η αγορά ακινήτων κινείται γρήγορα με ρυθμούς σχεδόν χρη­ματιστηριακούς, στην Ελλάδα είναι στην κυριολεξία ακίνητη. Το σπίτι μας, χάρη στη φιλοσοφία που έχουμε, το αγοράζουμε με ορίζοντα ζωής, δηλαδή για 25ετία και άνω. Σπανίως ο Έλληνας αγοράζει ακίνητο για 5 ή 10 χρόνια, όπως πολλοί Ευρωπαίοι. Αυτό σημαίνει πως ό,τι κι αν συμβεί στην οικονο­μία, αν κανείς δεν αγο­ράζει ή δεν πουλάει, οι τιμές παρα­μένουν περίπου στάσιμες.
6 Η αθάνα­τη ελληνι­κή οικογένεια: Ποιος γονιός θα αφήσει το παιδί του να χάσει το σπίτι του από την τράπεζα; Στην Ελλάδα, όταν οι συγγε­νείς έχουν οικονομικά προ­βλήματα, όσοι μπορούν βοη­θούν προκειμένου να αποφευ­χθεί το μοιραίο. Κι έτσι οι τιμές παραμένουν και πάλι ψηλά.ΠΟΝΤΙΚΙ